Làng nói tiếng cổ hàng nghìn năm ở Thanh Hóa [02/04/2014]
Làng Cổ Định thuộc xã Tân Ninh (huyện Triệu Sơn, Thanh Hóa) nằm trên vùng đất tối cổ từ thời Hùng Vương. Vào năm 248, nơi đây là căn cứ kháng chiến giúp bà Triệu Thị Trinh chống giặc Ngô xâm lược. Về làng Cổ Định, bên cạnh nét độc đáo của các di tích, người ta dễ bắt gặp cảnh dân chào nhau bằng thứ tiếng cổ khác lạ, tức là chỉ có người dân địa phương mới hiểu, nhiều người gọi đó là "tiếng nước ngoài". "Xã Tân Ninh có 13 làng, tiếng cổ chỉ có ở làng Cổ Định. Từ già đến trẻ, ai cũng biết đến thứ tiếng đó. Nhưng số người nắm rõ nhất giờ chỉ đếm trên đầu ngón tay. Ông giáo Bá là người biết nhiều nhất”, một người dân cho biết. “Bác bán cho tôi cái cổ bà kha…” Cụ Lê Ngọc Bá (trú xóm 3, thôn Cổ Định), nguyên trưởng phòng giáo dục huyện Triệu Sơn, hiện đã về hưu. Thời còn công tác, cụ Bá có hơn 20 năm làm nghề giáo viên. Nhiều lớp cán bộ địa phương là học trò của cụ.
Cụ Bá là người rất được người dân kính trọng.
Tồn tại song song hai thứ tiếng Trong số tập tài liệu của cụ Bá, phóng viên tình cờ đọc một cuốn sổ ghi đoạn hội thoại. “Buổi sáng, bà mẹ nói với đứa con: “Giẩu tru đếch xong, bốc chi đớp?”. Chiều về bà lại quát con: “Kêu mi vô rú, răng tru viền đướn ăn lọ?”. Thằng con khóc rấm rứt: “Ai hay chi mô. Tru mềnh hướn, lè lản liếm tru cấy, lồng chặn bứt đứt chạc. Con chặn theo rạc cẳng, bổ ở ruộng cằn, rọt lộn lên cần cổ, trớt hết bộng, bể cả trốc cún. Chưa chậy bới cấy chi”. Bà mẹ liền buông một câu: “Học không học, giẩu tru không xong, ăn cho tốn cấu”. Trước sự tò mò của nhiều người, cụ Bá vui vẻ giải nghĩa: “Bà mẹ hỏi, giữ trâu không xong, lấy cái gì mà ăn? Bảo mày vô rừng, sao trâu lại về dưới ăn lúa? Đứa con trả lời: Ai biết gì đâu. Trâu mình động đực, lè lưỡi liếm trâu cái, lồng lên chạy đứt dây thừng. Con chạy theo mỏi cả chân, ngã ở ruộng, ruột bắn lên cổ, rách hết bụng, vỡ cả đầu gối. Giờ mẹ chửi cái gì”. Câu cuối cùng nghĩa là “học không học, chăn trâu không xong, ăn cho tốn gạo”. Lớp trẻ làng Cổ Định hiện sử dụng chủ yếu tiếng phổ thông. Tiếng cổ chỉ được nhắc đến trong những dịp đặc biệt. Ngày nay, những người cao tuổi là đối tượng sử dụng thường xuyên thứ ngôn ngữ đó. Ông Lê Văn Sơn, Phó chủ tịch UBND xã Tân Ninh cho biết, làng Cổ Định thuộc đất cổ, nơi sinh ra nhiều nhân tài, người dân đều là dân tộc Kinh. Ngôn ngữ cổ do người dân lưu truyền từ đời này sang đời khác. “Ngày này, địa phương song song tồn tại hai thứ tiếng là phổ thông và tiếng cổ. Trong việc giao tiếp với người làng khác hoặc văn bản hành chính, người dân sử dụng tiếng phổ thông. Tiếng cổ chỉ sử dụng trong phạm vi hẹp. Hằng năm, địa phương vẫn tổ chức những dịp người dân giao lưu đối đáp bằng tiếng cổ”, ông Sơn cho biết. Ở Thanh Hóa, ngôn ngữ đặc biệt trên còn được sử dụng một số vùng thuộc huyện Vĩnh Lộc, Thọ Xuân...